آبان روز از فروردین ماه برابر با دهم فروردین، نخستین آبان روز سال است و به روایت برهان قاطع جشنی به همین نام در این روز برگزار می شده است. این جشن در ستایش ایزدبانوی آب که همانا آناهیتا می باشد برگزار می گردیده است.
خدایا جهان‌پادشایی تو راست
ز ما خدمت آید خدایی تو راست
پناه بلندی و پستی تویی
همه نیستند آنچه هستی تویی
در گاه شمار ایران باستان هر روز از ماه نام خاصی داشت. مثلا اول هر ماه اورمزد، دوم بهمن، سوم اردیبهشت، چهارم شهریور و پنجم سپندارمذ. تقارن روز با ماه همنامش را جشن می گرفتند. لذا پنجم اسفند ماه تقارن سپندارمذ روز با ماه سپند، را سپندارمذگان نامیده اند.
سپندارمذ لقب زمین است به معنای گستراننده، مقدس و فروتن. زمین در فرهنگ ایرانی نماد باروری است و از آنجا که زمین هم مانند زنان در جهان هستی نقش باروری و باردهی دارد، زمانی برای پاسداشت زمین و زن است.
یازدهم فوریه 1829 مقارن با بیست و دوم بهمن 1207 هجری شمسی، مردم خشمگین تهران در اعتراض به بازداشت دو زن گرجی تازه مسلمان شده از خانه آصف الدوله و به فتوای میرزا مسیح مجتهد، جلوی سفارت روسیه تزاری تجمع کرده بودند که نگهبانان سفارت به سوی مردم شلیک کرده و سه تن را کشتند. این اقدام باعث عصیان مردم و ورود به ساختمان سفارت گردید و گریبایدوف سفیر کبیر روسیه به همراه کلیه اعضای سفارت به جز مالتسف دبیر اول سفارت به طرز فجیعی کشته شدند.
ایرانیان باستان سال را به چهار فصل تقسیم نموده و هر فصل را نیز به دو نیمه بخش می نمودند. این تقسیم بندی ها با اعتقاداتی نیز همراه بود. برای نمونه مردم ایران زمین نیمه زمستان را جشن می گرفتند زیرا معتقد بودند که در این روز سرما که به اهریمن نسبت داده می شد، خواهد شکست و زمان باقیمانده تا نوروز، هوا به سمت گرم شدن پیش خواهد رفت و گیاهان بیدار می شوند.
جشن نیمه زمستان خجسته باد
جشن سده از قدیمی ترین جشن های ایرانی حتی قدیمی تر از نوروز است. فردوسی در شاهنامه آنرا به دوران هوشنگ شاه دومین پادشاه پیشدادی نسبت می دهد. جشن سده جشن پیدایش آتش است. در روایت اساطیری ایران باستان آمده است که هوشنگ شاه به هنگام شکار، مار بزرگ سیاه رنگی را می بیند و به سوی آن سنگی پرتاب می کند که از برخورد سنگ با سنگ دیگر، جرقه ای پدید می آید و بوته خشکی در آن حوالی آتش می گیرد.
در آئین باستان پارسی، روز پنجم هر ماه به سپندارمذ نسبت داده شده است و چون خواستگاه آریایی ها مناطق سردسیر بوده است از سرما و تاریکی هراس داشتند و آنرا نشان اهریمن دانسته و سعی می کردند تا با برگزاری جشن ها و آتش افروختن ها، گرما و نور را جایگزین سرما و تاریکی نمایند.