لغو قرارداد رژی

در تاریخ 29 اسفند ماه 1268 هجری شمسی طی قراردادی فیمابین ناصرالدین شاه و سر هنری ولف وزیر مختار بریتانیا منعقد گردید که بر اساس آن خرید و فروش توتون و تنباکوی ایران به مدت 50 سال انحصارا در اختیار شرکت انگلیسی تالبوت قرار می گرفت.

این قرارداد در ایران به قرارداد رژی (رژی در فرانسه به معنای انحصار در معاملات بازرگانی است) و شرکت عامل آن به کمپانی رژی شهرت یافت.

اولین مخالفت از طرف دولت روسیه ابراز شد که این قرارداد را مغایر با اصل آزادی تجارت که در معاهده ترکمنچای گنجانده شده بود، می دانست که ایران و انگلستان این ادعا را رد کردند.

سپس بازاریان، تجار و کشاورزان که زین پس فقط بایستی با کمپانی رژی معامله می کردند، اعتراض نمودند که علی اصغرخان اتابک ملقب به امین السلطان با خشونت با این اعتراضات برخورد کرد. لذا شاکیان شکایت خود را به روحانیون و مراجع دینی عرضه داشتند. سید جمال الدین اسدآبادی که آن روزها در بصره بود، نامه ای به میرزا حسن شیرازی مشهور به میرزای شیرازی بزرگ، مرجع تقلید شیعیان در آن عصر نوشت. میرزای شیرازی بوسیله تلگرافی از باب امر به معروف و نهی از منکر از شاه خواست که از دخالت اجنبی در امور کشور جلوگیری کند.

اما شاه قصد نداشت از تصمیم خود کوتاه بیاید و سعی در توجیه امر نمود. چندین نامه و تلگراف بین میرزای شیرازی و شاه ردو بدل شد و در این هنگام برخی از شهرهای ایران مانند تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و بوشهر توسط علمای محلی ملتهب شده بودند. لذا میرزای شیرازی حکم به تحریم مصرف توتون و تنباکو داد و نقل است که مردم حتی اندرونی حرم ناصری از این حکم پیروی نموده و قلیان ها را شکستند.

ناصرالدین شاه که عرصه را بر خود تنگ دید و عملا مردم و روحانیت را در مقابل خود یافت، سرانجام تسلیم شد و در تاریخ 24 اردیبهشت سال 1271 شمسی با پرداخت غرامت به کمپانی انگلیسی، قرارداد را لغو نمود.

بسیاری از مورخان این جریان را از عوامل اصلی انقلاب مشروطیت می دانند چرا که برای اولین بار در تاریخ، مردم توانستند با وحدت در مقابل حکومت حرف خود را به کرسی نشانند.